رحماني خياوي
حميد آرش آزاد و اونون گولوش دونياسي
هامييا معلوم اولدوغوكيمي ساتيريك صنعتي چوخدا آسان يازيلا بيلمير. بعضيلرين عقيدهسينه گورا «ياخشي ساتيرانهوسي هيچده هر هانسي قيمتلي علمي كشفدن آز اهمييتلي دئيبلدير.»(1)
ساتيرا روحي خستهليكلره اَن دَيَرلي درمان اولوب و اولاجاقدير. جمعيتده هرقدر انسانين قيمتي اونون وار- دولتي اساسيندا اولچورسه، گولوش ادبياتينا ميدان آچيلير. آذربايجان ادبياتيندا، ايرمينجي عصردن، گولوش شعري و نثري اونون قوّتلي قولو اولوبدور. ميرزازينالعابدين مراغهاي، عبدالرحيم طالبزاده، ميرزاعلي معجز؛ و بو ياخينليغدا، حدّاد،كريمي مراغهاي، يالقئز، شهرك و «آرشآزاد» ساتيرا صنعتيندن بويوك باجاريقلا بهرهلَنن شاعير و يازيچيلاريميزديلار.
«آرشآزاد» ين شعرينده معيشيتين ان خيردا مسئلهلريندن (ساعاتين عوضلهمسي، تويوغون باهالاشماسي، سوپورگهچينين بايرامليق ايستهمَسي و...) توتموش، اجتماعي- سياسي حادثهلره (انتقادچي يازيچيلارين سيجيلليلري باطل اولماق، اَيريني دوز يازماق اجبارينا قالماق و...) قدر مزهلي بير اسلوبدا عكس تاپئبدير.
بو دره دوز اولايدي
دوورهسي بوز اولايدي
كاش «سيما» نين طنزينده
بير چيمديك دوز اولايدي
***
دينله مني، شاعر جان
قلمينه جان قوربان
گوزله طنز يازاندا
چوخ چيخما جيزيقيدان
***
بير نالا وور، بير ميخا
قويما چوخ سسي چيخا
قورخكي، قارانليق دئوي
سني كوكوندن ييخا
***
حق سوزده چوخدور عذاب
اونا اؤرت شيرين لعاب
سوزو بئله گتيركي
نه شيش يانسين نه كباب(2)
شاعر اجتماعي حياتدا گوردويو يارامازليقلاري سادهجه اولاراق تصوير ائدير و اونلاري تنقيد شالاغينا توتور. ساده يازماغي شاعري درينليگه گنتمكدن مانع اولمور، چونكي اوزو جمعيتين اَن درين قات لارينا دهك آتيلماشلاردان اولوب و اونلارلا قايناييب، جوشوب. بو ايسه شاعره ماكسيم گورگي يا ساياق آغير ياشاييق چتينليگي چينينه قويسادا، بويوك دوشونجهيه مالك ائديبدير و اونا قارتالا تك تيزبين گوزلوك باغيشلاييدير:
چوخلو وصف ائتديگين او حُسن و وجاهت ائله بو؟
باهارا طعنه ووران بوللو طراوت ائلهبو؟
هر بير حق سوز دئيهنه مين جوره تهمت ياخيلير
بعضي كس لردهكي وجدان و ديانت ائله بو؟
ايكي مليون «خودي» اولموش نئچه مليون «نخودي»
او شعارلاردا گلهن «بيرليك» او «وحدت» ائله بو؟
«جيك» سنين، «بؤك»ده سنين، «آلچي» را، «توْوخان» داسنين
شريكيك «اوْنبايا» دا، رسمِ رفاقت ائله بو؟
ماهواره، ياساق، اينتر نئته فيلتر تاخيلير
ائشيديب- گؤرمك حرام اولدو، صراحت ائله بو؟
«دوشونوب، دينمه، دانيشما، گوزونو آغزيني يوم»
بئله بير عصرده، آزادليغا حؤرمت ائله بو؟(3)
معيشت ساتيراسي آرشآزاد ياراديجيليقيندا اساس محوري توتور. ائله بو سببه گوره زحمتكش خالقين گئييم پالتاريندان توتموش چورهيه، خورهيه قدر هر شئيين عذاب- اذيّتيله تاپئلماسيكيمي مسئلهلرده اونون شعرينه داخل اولوبدور.
معيشت ساتيراسي آذربايجان ادبياتيندا، او جملهدن محمدباقر خلخالي، لعلي حكيم، شكوهي، صراف و... كيمي شاعرلرين اثرلرينده عكسيني تاپيب، آنجاق بوگونكي شاعرلر يالقيزدان توتموش آرشآزاد و شهرهكه قدر اوز زامانين اساس مسئلهلهينه تانئييب و اونلاردا اولان چيركينليگي گولوش راوايتنان درمان ائلهمگه چاليشيرلار آرشآزاد حافظدن تضمين گوتورهرهك جمعيتده اولان عيبهجر وضعيتي بير ملمع شعرده لوحهيه چكير:
خرجيميز اولموش فراوان، الغياث
بورجوموز لاپ آشدي باشدان، الغياث
گورمهديك بير جنس ارزان، الغياث
«درد ما را نيست درمان، الغياث
هجر ما را نيست پايان، الغياث»
ياغ تاپئلمير عرشه قالخميش نرخ قند
اَت بيزي هجرينده ائتميش دردمند
باغلاييب واعظ به گردنها كمند
«دين و دل بردند و قصد جان كنند
الغياث، از هجرخوبان(!) الغياث»
قيرخ بئشه قالخسا اگر جانلاردا تب
اللي دوكاندا تاپيلماز بيرجه حبّ
احتكار ائتميش داواني بو لهب
«در بهاي بوسهاي، جاني طلب
ميكنند اين دلستانان الغياث»(4)
وطن اولادينين حسرتي، يوخسول، مظلوم زحمت آراملارينين طالعين دوشونمك، اونلارين حقوق و حاققئني جسارتله مدافعه ائتمك ح. آرشين يارادئجئلئغيندا مُهم موتيف حسابا گلير. اونون شعرلرينده بعضاً ايلك باخئشدا فردي سجييّهلي گورونن، هجو خاراكتري داشييان شعرلرينهده شاعر درين سياسي مضمون و ايديا قارئشدئرير. اونلاري اجتماعي ساتيرا سويّهسينه قالديرا بيلير:
سن فند بيلمهدين بالا! دونياني دانلاما
يوخسا زيرك ليگين، «اگر»- «آمما»ني دانلاما
ويلاسي، «بئنز»ي يوْخ، يئري دشتِ جنونايدي
مجنونا چونكي گئتمهدي، ليلاني دانلاما
«سيما» بو خلقه قورباغا، ياقارغا گؤسترير
گؤزدن ايتيبسه، بولبولِ شيداني دانلاما
«آرش»! ترقّي ائتمهيه، يالتاقليق ايستهنير
سن فند بيلمهدين، بالا! دونياني دانلاما(5)
شاعرين ساده، آيدين و كسكين ديلي خالق ديليندن آلئنئب، اونا گورهده شعرلري اويناق، كسرلي و تأثيرليدير. آرشآزاد بو اثرلري خالق ائدنده جمعيتده، كئچميشده ايشلهنن افسانهنهلردن، ضربالمثللردن، آتالار سوزوندن، گئنيش استفاده ائدير، ائله بو ديلينن، ملت آراسيندا حكم سورن رشوت خورلوق، يالان، رياكارليق و يالتاقليقكيمي چركين صنعتلدي ساتيرا آتشينه توتور.
اولكهده اجتماعي عيبه جرليكلرله برابر، معيشتدهكي نقصانلاري را، چاتئشما مازليقلاريدا، يالنيز ساتيرا قلميايله اصلاحين ممكونلويونو دويان بير سيرا شاعرلر بوژانرين انكشافينا چاليشمشيلار. ساتيرانين اولدوروجو، همده معالجهوي قامچيسي ايله فعاليت گوسترهن شاعرلرين محصولدار صنعتكارلارين بيري حميد آرشآزاد اولدوبدور:
دوزدور اوْلوب پنيرله چؤرك شام، ناهاريميز
آنجاق سئوينكي، توليد اوْلور چوْخ شُعاريميز
چيلپاقليق ايله آجليغا بيزلرده باخمايين
واردير ناغيلدا، شعرده چوْخ افتخاريميز
نه آغريييب بو بئل لريميز، نه يوْرولموشوق
بونلا بئلهكي، چوْخلاري اوْلموش سواريميز
«آرش»! اوزاتما چوْخ سؤزو، اسراري پردهله
گلمزسانا بيزيم بوقدهر عيب و عاريميز(6)
شعرين گوجو ائلين آلغيشلاماسيندادير. آرشآزادين شعرلري كوتلهلرين طرفيندن بهيهلينير. سوادسيز آداملاردا اوز ياشايئشئينن بير حصهسينين چيركينليگين و نقصانلارين اونون شعرينده عكس صداسين ائشيدير. اونلار بو شعرلري ائشيدنده دئييرلر: پاه آتونان! بونلاري كيم بو شاعرين قولاغينا چاتديريب؟ بلكهده او ائله بيزيم بيريميزدير!» دوغروداندا بعضاً آدام بو صحنهلري گورنده رحمتليك جليلمحمد قليزادهنين سوزو يادينا دوشوركي: اي بو سوزلري ائشيدنلركي گولمكدن آغرينيزي قولاغئزين ديبينهقدر آچئسيز، بيليسيزكي كيمه گورلوسوز؛ بير آينايا باخين!
ح. آرشين شعري اوز دورونون نبضين توتان و اونلاري ابديلشديرن شعرلردير. شاعر باجاريقلا ائلييه بيليبكي حساس دَملري شيكار ائديب و اونلاري بير نئچه بيت بورتلتلرينده گلن نسيللره رسم ائلهسين. بو شعرلر زمانهنين طلبيندن رونمان شعرلدير و اولاجاقدير.
پانويسها:
1- آذربايجان گولوشي عصرده، كامران محمد اوف، يازيچي، باكي 1989، ص 4
جيزيقدان چيخما بالا، حميد آرشآزاد، 1381، تبريز ص 100
3- جولو جولويه قالمادي، حميد آرشآزاد 1383 تبريز ص 4-133
4- جيزيقدان چيخما بالا... ص 135
5- جولو جولهيه قالمادي ص 146-7
6- يئنه اورادا... ص 141- 140
شعر ملمع قاچ چاي- قند آل! شعر طنز حمید آرش آزاد...
ما را در سایت شعر ملمع قاچ چاي- قند آل! شعر طنز حمید آرش آزاد دنبال می کنید
برچسب : نویسنده : okhtai بازدید : 128 تاريخ : شنبه 15 دی 1397 ساعت: 13:11